tel. 67 215 37 17
tel. 67 215 37 17
Współczesny rozwój rynku muzycznego, jest ściśle powiązany z mnogością i dostępnością instrumentów. Wiele z nich wymyślono całkiem niedawno, a postępująca cyfryzacja pozwala na generowanie całkowicie nowych i abstrakcyjnych dźwięków. Są też jednak takie instrumenty, których obecność w naszej kulturze sięga setek lat i mimo tego wciąż nie tracą na popularności. Za ich wzorcowych przedstawicieli należy uznać przede wszystkim skrzypce, których historię oraz rodzaje przybliżymy Wam w niniejszym artykule.
Skrzypce to zdecydowanie najpopularniejszy, a zarazem najmniejszy przedstawiciel instrumentów smyczkowych. Ich niezwykłe walory doceniali nie tylko geniusze muzyczni jak Vivaldi czy Bach, ale również przedstawiciele muzyki nowoczesnej, jak Kanye West czy zespół Clean Bandit.
Swoją dzisiejszą formę skrzypce otrzymały mniej więcej 400 lat temu, lecz ich historia rozpoczęła się jeszcze w czasach starożytnych. Zgodnie z mitologią grecką wynalazcą skrzypiec był sam Orfeusz, a do perfekcji doprowadziła je Safona, tworząc dla nich smyczek naciągnięty końskim włosiem. Co ciekawe wielu badaczy twierdzi jednak, że początku ich współczesnej formy należy szukać przede wszystkim na terenach Polski.
Zgodnie z ich hipotezą skrzypce wyewoluowały ze staropolskiego instrumentu o wdzięcznej nazwie gęśle, czyli prymitywnego, ludowego instrumentu smyczkowego. Z czasem jednak, zmienna w zależności od epoki i regionu charakterystyka gęśli, zaczęła ulegać pewnej standaryzacji. W ten sposób w okresie renesansu opracowano polnische geige, czyli polskie skrzypce, będące podstawą do opracowania barokowej, znanej do dnia dzisiejszego konstrukcji skrzypiec.
Przed pojawieniem się skrzypiec barokowych, przez wieki rozwijały się różnorodne instrumenty smyczkowe, które stopniowo ewoluowały w kierunku formy i brzmienia zbliżonego do skrzypiec. Do instrumentów, które można uznać za prekursorów skrzypiec barokowych, należą:
Jest to średniowieczny europejski instrument smyczkowy, który posiadał płaską podstrunnicę i był trzymany na kolanach lub zawieszony na ramieniu. Miał różne formy i rozmiary, często z półokrągłym lub owalnym pudłem rezonansowym.
Rebec był popularny w średniowieczu oraz w renesansie i pochodził z arabskiego instrumentu rabab. Charakteryzował się gruszkowatym kształtem i był wykonywany z jednego kawałka drewna. Przeważnie posiadał trzy struny i był używany w muzyce ludowej, a później również w muzyce dworskiej.
Wczesno-renesansowy instrument włoski, którego nazwa oznacza "lira trzymana na ramieniu". Posiadała ona kilka strun melodycznych i kilka strun rezonansowych. Była często używana przez trubadurów oraz w muzyce dworskiej.
Podobnie jak viela, fidel był powszechny w średniowieczu i może być uważany za jeden z bezpośrednich przodków skrzypiec. Miał bardziej wydłużone pudło rezonansowe niż viela i różnorodne kształty.
Instrument podobny do wiry, ale trzymany pomiędzy kolanami (jak współczesne wiolonczele). Lira da gamba miała płaski tył i różną liczbę strun.
To średniowieczny instrument smyczkowy pochodzenia hiszpańskiego. Mały, z dwoma lub trzema strunami, używany w muzyce ludowej.
Tak jak wspomniano w poprzedniej sekcji, polnische geige przez wielu uznawane są za właściwych protoplastów skrzypiec barokowych/ Warto jednak wspomnieć, że gęśle to tradycyjne, ludowe instrumenty smyczkowe, występujące w wielu krajach europejskich, nie tylko w Polsce, dlatego ich różne odmiany również należy zaliczyć do przodków skrzypiec.
Historia skrzypiec barokowych zaczyna się w XVI wieku, a ich rozkwit przypada na okres baroku, który rozciąga się od początku XVII wieku do połowy XVIII wieku. Instrumenty te ewoluowały z wcześniejszych instrumentów smyczkowych, takich jak viela, i były stopniowo udoskonalane przez włoskich lutników, którzy ustanowili podstawowe zasady konstrukcji skrzypiec. Choć różnią się one nieco od skrzypiec współczesnych, można śmiało powiedzieć, że od skrzypiec barokowych możemy mówić o standaryzacji tego instrumentu.
Włochy były kolebką skrzypiec. Najważniejsze centra produkcji to Cremona, Brescia, a także Wenecja i Mediolan. Gasparo da Salò (1542–1609) z Brescii i Andrea Amati (ok. 1505–1577) z Cremony są uznawani za pionierów w konstrukcji wczesnych skrzypiec. Szczególnie rodzina Amati, którą kontynuował Nicolò Amati, wnuk Andrey, przyczyniła się do rozwinięcia formy skrzypiec, zbliżając je do dzisiejszego wyglądu.
Skrzypce barokowe różniły się od współczesnych instrumentów zarówno kształtem, jak i brzmieniem. Miały mniejszą i bardziej wygiętą podstrunnicę, krótszy gryf, oraz niższe naciągi, co razem dawało cieplejsze, bardziej otwarte brzmienie. Ponadto, skrzypce te były wyposażone w struny wykonane z jelita baraniego, a nie ze współczesnych materiałów, jak stal czy syntetyki.
Antonio Stradivari (1644–1737) z Cremony jest być może najbardziej znanym lutnikiem barokowym, którego innowacje wpłynęły na dalszy rozwój skrzypiec. Choć skrzypce Stradivariego zbliżone były do wzorców barokowych, jego prace wykazywały znamiona przejścia do późniejszego okresu klasycznego, z większymi rezonatorami i bardziej wytrzymałym naciągiem. Jego postać jest wyjątkowa w świecie skrzypiec na tyle, że poświęcimy jej w całości kolejną sekcję artykułu.
Sposób gry na skrzypcach barokowych różnił się od technik stosowanych dzisiaj. Artykulacja była bardziej ozdobna, a ornamentyka - skomplikowana i często improwizowana. W muzyce barokowej istniała również duża różnorodność stylów narodowych - włoskiego, francuskiego, niemieckiego, co wpływało na sposób gry. Kompozytorzy tacy jak Arcangelo Corelli, Antonio Vivaldi, Johann Sebastian Bach czy Georg Friedrich Händel pisali wyłącznie dla tego instrumentu, co znacznie wzbogaciło repertuar.
W drugiej połowie XVIII wieku skrzypce barokowe zaczęto stopniowo modyfikować, by spełniały wymagania zmieniających się stylów muzycznych. Gryf został wydłużony, podstrunnica zagęszczona, a montaż strun zwiększył naciąg, co pozwoliło na osiągnięcie głośniejszego i bardziej skoncentrowanego dźwięku, odpowiedniego dla coraz większych sal koncertowych.
Interesując się muzyką dawnych epok, współcześni wykonawcy i lutnicy często tworzą repliki skrzypiec barokowych, starając się wiernie oddać ich oryginalne brzmienie i wygląd. W XXI wieku skrzypce barokowe doświadczają renesansu.
Historia skrzypiec to nie tylko opowieść o samych instrumentach, ale także o kunszcie wytwarzających je lutników. Niektórzy z nich są owiani taką legendą, że ich nazwiska są doskonale znane osobom kompletnie niezwiązanym ze światem muzyki. Najlepszym przykładem jest włoski lutnik Antonio Stradivari, uważany za jednego z najwybitniejszych konstruktorów instrumentów w dziejach.
Wraz ze swoimi synami wykonał on przeszło 1000 instrumentów smyczkowych, głównie skrzypiec, których wiele przetrwało do czasów dzisiejszych. Najstarsze z nich pochodzą z 1666 roku, a najlepsze egzemplarze osiągają ceny liczone w milionach dolarów. Skrzypce Stradivariego charakteryzują się swoją własną duszą, przez co wiele z nich otrzymało własne przydomki. Najsłynniejsze “stradivariusy” o wdzięcznej nazwie “Mesjasz” wystawione są w muzeum Ashmolean w angielskim Oksfordzie.
Co ciekawe w roku 1715 zamówienie na skrzypce złożył król Polski August II, które także przetrwały do naszych czasów. Jak można się zresztą spodziewać, również i one otrzymały swój przydomek i znane są pod nazwą “Polski Król”. Choć brzmienie skrzypiec Stradivariego posiada mityczną sławę, nie jest prawdą, że po dziś dzień nikt nie potrafi wykonać równie dobrego instrumentu. Wielu muzyków poddanych eksperymentowi wybiera inne skrzypce, przede wszystkim współczesne, kiedy nie wiedzą oni, który instrument zbudował sam Stradivari.
Skrzypce klasyczne, tak jak je rozumiemy dziś, zostały wyrafinowane i standaryzowane w okresie klasycyzmu, który nastąpił po baroku, rozciągając się od połowy XVIII wieku do początku XIX wieku. To właśnie wtedy instrument, znany już w swojej podstawowej formie, został dostosowany do potrzeb zmieniającej się muzyki i rosnących sal koncertowych. Oto główne cechy, które wyróżniają klasyczne skrzypce:
Brzmienie skrzypiec klasycznych stało się bardziej zogniskowane i silne w porównaniu do ciepłego, ale mniej przenikliwego dźwięku skrzypiec barokowych. Pozwalało to na bardziej dramatyczne akcenty i większą dynamikę, co było istotne w muzyce klasycznej, z jej naciskiem na wyrazistość i kontrasty.
Era klasyczna przyniosła ze sobą znaczące dzieła kompozytorów takich jak Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven czy Franz Schubert. Wraz z rozwojem technik kompozycyjnych, rozbudowywały się również możliwości skrzypiec, co pozwoliło na tworzenie coraz bardziej zaawansowanych technicznie partii solowych i wirtuozowskich koncertów.
Skrzypce klasyczne zyskały na znaczeniu jako liderzy w orkiestrze, przewodząc grupom instrumentów smyczkowych. Ich rola jako solowego instrumentu również wzrosła, co zaowocowało powstaniem licznych koncertów skrzypcowych.
Wielu współczesnych lutników wciąż opiera się na wzorcach z okresu klasycznego, a zwłaszcza na pracach Antonio Stradivariego oraz Giuseppe Guarneriego. Chociaż skrzypce były dalej modyfikowane w XIX wieku, szczególnie pod kątem dalszego wzmocnienia brzmienia, to fundamenty ich konstrukcji pozostają w zasadzie niezmienione od czasów klasycyzmu. Skrzypce klasyczne, które znamy dzisiaj, są bezpośrednimi potomkami tych z epoki klasycznej, definiując standard w muzyce poważnej na całym świecie.
Skrzypce klasyczne, które cieszą się cały czas popularnością, dostępne są w wielu rozmiarach, by dostosować się do fizycznych możliwości muzyków w różnym wieku. Poniżej wymieniono standardowe rozmiary skrzypiec:
Zobacz skrzypce klasyczne we wszystkich rozmiarach
Skrzypce elektryczne reprezentują nowoczesną ewolucję instrumentu, będąc wynikiem zastosowania najnowszych technologii. Różnią się one konstrukcyjnie od skrzypiec akustycznych, ponieważ często pozbawione są rezonansowego pudła i wykonane są z różnorodnych materiałów, takich jak plastik, metal czy kompozyty.
Dzięki wbudowanym przetwornikom (pickupom), skrzypce elektryczne mogą być podłączone do wzmacniaczy, co czyni je idealnymi do użytku sceniczego, szczególnie w muzyce popularnej, rockowej czy jazzowej.
Są one wybierane przez skrzypków za ich zdolność do generowania czystego, mocnego dźwięku, który można łatwo modyfikować za pomocą efektów elektronicznych. Dzięki temu, skrzypce elektryczne oferują szereg nowych możliwości brzmieniowych i stylistycznych, odzwierciedlając współczesne tendencje w muzyce i na scenie.
Altówka i wiolonczela to instrumenty smyczkowe, które często są mylone ze skrzypcami z powodu wizualnego podobieństwa. Mimo że podzielają z skrzypcami wiele cech konstrukcyjnych i sposób gry, nie są one jednak odmianami skrzypiec. Każdy z tych instrumentów ma swoje unikalne cechy i pełni odrębną rolę w kontekście muzycznym.
Więcej na temat różnic i roli instrumentów smyczkowych dowiesz się z tego artykułu
Altówka, nieco większa od skrzypiec, ma głębsze, bogatsze brzmienie ze względu na swój rozmiar i strojenie, które jest kwintą niżej niż w przypadku skrzypiec. Służy ona głównie do wypełniania środkowego zakresu harmonii w zespołach smyczkowych i orkiestrach.
Wiolonczela, znacznie większa od altówki, ma jeszcze niższe strojenie i jest grana w pozycji siedzącej, z instrumentem umieszczonym pomiędzy kolanami muzyka. Jej głębokie, pełne tonacje sprawiają, że wiolonczela jest nieodzowna w tworzeniu fundamentu harmonijnego i często jest solowym głosem w muzyce kameralnej oraz koncertach.
Podobnie kontrabas, który jest największym instrumentem smyczkowym, nie należy do rodziny skrzypiec. Znacznie przewyższający rozmiarem pozostałe instrumenty smyczkowe, kontrabas zapewnia najniższą podstawę tonalną w orkiestrze.
Wszystkie te instrumenty, mimo że zaliczane do rodziny smyczkowych i wykonane w podobnej estetyce, posiadają zróżnicowaną budowę i są strojone inaczej niż skrzypce. Różnice w rozmiarze, konstrukcji i strojeniu przekładają się na odmienne role w muzyce: od melodycznych linii skrzypiec, przez harmoniczne wypełnienie altówki, bogate i wyraziste partie wiolonczeli, aż do podstawy rytmiczno-harmonicznej, jaką dostarcza kontrabas. Każdy z tych instrumentów ma swój niepowtarzalny charakter i specyficzne zastosowanie, co czyni je wyjątkowymi i niezastąpionymi w aranżacjach muzycznych.
