tel. 67 215 37 17
tel. 67 215 37 17
Gitara to dziś jeden z najbardziej znanych instrumentów na świecie. Mało kto jednak wie, jaka historia się z nią wiąże i jak wiele lat musiało upłynąć, by gitara przyjęła obecny kształt.
By poznać tradycję gitary i instrumentów strunowych w jej typie, należy sięgnąć wiele wieków wstecz – do starożytności. To wtedy powstawały pierwsze prymitywne przedmioty, których zadaniem było ubarwienie codzienności poprzez wydobywające się z nich dźwięki. Wartość instrumentu początkowo traktowanego jako identyfikator pasterzy i wędrownych śpiewaków zaczęła rosnąć z czasem. Wśród antycznych Greków muzyczny „umilacz” był znany jako kitara. Z kolei za panowania egipskiej królowej Hatszepsut według legendy śpiewak Har-Mose używał prymitywnego instrumentu w typie 3-strunowej lutni.
Była to odmiana liry ze strunami przymocowanymi do pudła rezonansowego i jarzmem spoczywającym na dwóch ramionach. Kitara mogła mieć nawet kilkanaście strun, choć etymologia nazwy wywodzącej się z antycznego perskiego lub sanskrytu wskazywała na jej czterostrunowy standard. O randze instrumentu świadczyło uczynienie go jednym z atrybutów Apollona. Za sprawą Greków popularność kitary „rozlała się” na pozostałe części świata śródziemnomorskiego.
W średniowieczu dynamiczny rozwój instrumentów strunowych obserwowano wśród muzułmanów. Za sprawą ich obecności na Półwyspie Iberyjskim wpływy przenikały do świata chrześcijańskiego. Wiele obszarów próbowało tworzyć swoje „gitary”. Wyglądem często były one mocniej zbliżone do dzisiejszych mandolin bądź ukulele. W zależności od wersji – np. angielskiej czy portugalskiej – różniły się kształtem pudła rezonansowego, długością gryfu, zdobieniami i budową główki. W gitarze epoki średniowiecza popularne było instalowanie nie więcej niż 8 progów. Popularnym rozwiązaniem stało się stosowanie tzw. chórów, czyli strun zestawionych parami.
Zgodnie z podstawowym podziałem można wyróżnić gitarę saracen i latynoską. Pierwsza była rodzajem lutni z długą rączką, rozpoznawalnej po kopule i podwójnych strunach. Druga miała charakterystyczną płaską obudowę i struny wykonane z jelit.
Gitara barokowa jako poprzedniczka nowoczesnej gitary klasycznej była zaś od niej znacznie mniejsza i delikatniejsza, a przede wszystkim – grała ciszej. Zazwyczaj gitary barokowe miały pięć chórów strojonych, co odpowiada strojowi pięciu cieńszych strun współczesnej gitary klasycznej.
Z uwagi na fakt, że na gitarach można było zagrać proste melodie, stały się one idealnym polem ćwiczeń dla początkujących muzykantów. W XVII wieku włoski lutnik Antonio Giacomo Stradivari dodał do gitary szóstą strunę, czym sugerowali się jego następcy. W ten sposób narodziło się też standardowe strojenie gitary.
Popularność gitar na Starym Kontynencie rosła do XVIII wieku – aż do momentu, w którym nieco przyćmił ją rozwój instrumentów klawiszowych na czele z fortepianem. Mimo to nadal nie brakowało osób rozmiłowanych w dźwiękach „króla chordofonów”, dzięki czemu gitara nie popadła w zapomnienie. Pierwszym słynnym kompozytorem, który używał gitary, był Franciszek Schubert.
Mimo bogatej historii dopiero w Hiszpanii i we Włoszech w dobie XVIII-wiecznego renesansu stworzono gitary kształtem mocniej zbliżone do współczesnych. Instrument podbijał rynki Ameryki Północnej i Południowej. Używano go jako suportu we flamenco i bluesie. Gitara hiszpańska zastąpiła popularną dotychczas rodzinę małych instrumentów strunowych, znanych jako vihuela.
Kolejny przełomowy moment wzrostu zainteresowania instrumentem szarpanym wynikał z postępu kinematografii. Kiedy kino nieme zaczęto powoli udźwiękawiać w charakterze muzyki filmowej chętnie korzystano z gitarowych wstawek. Łagodny, a jednocześnie zadziorny dźwięk instrumentu, dobrze komponował się z westernami i innymi filmami utrzymanymi w styl country. Z czasem instrument wkroczył do muzyki jazzowej, powoli wypierając do tej pory niezagrożone banjo. Rynek szybko odpowiedział na rosnący popyt. Dostęp do gitar stał się powszechny zarówno dla profesjonalistów, jak i amatorów.
Gitarę doceniono m.in. ze względu na możliwość wzmocnienia dźwięku. Dzięki tej opcji muzycy mogli wnieść do swoich utworów więcej żywiołowości. Dodatkowo instrument był łatwy do przechowywania i uniwersalny, dobrze adaptował się do warunków scenicznych i nie generował problemu z przenoszeniem.
Proporcjonalnie do rosnącej popularności gitary wzrastała pomysłowość muzyków. Metodą prób i błędów i za sprawą nowych teorii oraz technik zapaleńcy rozwijali dźwiękowy katalog instrumentu. Kreatywność doprowadziła m.in. do narodzin tappingu, czyli techniki polegającej na wydobywaniu dźwięku nie poprzez szarpnięcie, lecz naciśnięcie lub oderwanie struny.
Po II wojnie światowej nowe pokolenie wirtuozów gitary klasycznej oraz stylu flamenco zdobywało rosnące uznanie. W latach 50. i 60. moda na gitarę zaczęła rozszerzać się na większość obszarów muzyki i ta tendencja trwa do dziś.
Gitara w jej klasycznej, znanej do dziś wersji, powstała w XIX wieku według projektu Antoniego de Torresa Jurando. Pierwowzór obejmował szerokie pudło rezonansowe oraz belkowanie w kształcie wachlarza. Konstruktor wprowadził zestaw 6 pojedynczych strun zamiast ówczesnych chórów, wydłużył gryf, a pudło rezonansowe wzmocnił pionowym i poziomowym ożebrowaniem. Klasyczny model wypracowany przez Torresa dobrze ukształtował jakość brzmienia i stał się inspiracją dla kolejnych pokoleń lutników.
W klasycznym wydaniu gitary pudło rezonansowe instrumentu jest wykonane z palisandru indyjskiego albo brazylijskiego oraz ma mahoniową lub cedrową szyjkę. Oprócz wspomnianych materiałów czasami korzysta się z alpejskiego świerku z centralnej Europy, mahoniu z południowej Ameryki i hebanu z Cejlonu. W standardowej wersji na hebanowym gryfie wydzielonych jest 19 progów (w zależności od typu gitary: klasycznej, akustycznej, orkiestrowej bądź elektrycznej, progów może być więcej). Wokół otworu rezonansowego znajduje się rozeta. Drewno jako główny składnik gitary musi spełnić wiele warunków będących wyróżnikiem idealnego tworzywa. Od jego jakości zależą barwa, siła i długość dźwięku.
Najdroższe gitary klasyczne są w pełni wykonywane ręcznie. Ich „rzeźbienie” rozpoczyna się od wycięcia i uformowania gryfu. Następnie płyta rezonansowa jest przymocowywana do końca szyjki, a boki dopasowuje się do szczelin. Tył zostaje przyczepiony do boków i szyjki za pomocą listwy wzmacniającej. Na końcu montuje się gryf, strunnik i inkrustację na brzegu pudła.
Po wysuszeniu gitary dodaje się do niej struny i mechanizm kołkowy, co umożliwi sprawdzenie brzmienia. W końcowych etapach instrument jest malowany natryskowo bądź powlekany politurą, czyli spirytusowym roztworem szelaku – żywicy naturalnej pozyskiwanej z owadów zwanych czerwcami.
Struny gitary obecnie są wykonane z metalu lub nylonu. Moda na ten drugi materiał rozpoczęła się w latach 40. ubiegłego wieku. Był on alternatywą dla nietrwałych jelitowych strun wiolinowych i basowych (jedwabnych dodatkowo owiniętych drucikiem). Struny wiolinowe często padały ofiarą zerwania. Nylon pozwolił na ich silne naciąganie w celu uzyskania czystego dźwięku i nie generował problemów związanych z uszkodzeniem wynikającym z podatności na wilgoć.
Wśród gitar klasycznych szczególne miejsce zajmują gitary flamenco. Zwykle zrobione są z palisandru bądź drewna cyprysowego. Mają dużo jaśniejszy kolor, ciemniejsze inkrustacje oraz delikatniejszą płytę wierzchnią. Ich lżejsza konstrukcja nie powinna jednak mylić. Z uwagi na fakt, że gitary w typie flamenco mają płytsze pudło rezonansowe i struny bliżej gryfu, ich brzmienie zwykle jest wydłużone i bardziej drapieżne. Wierzch jest chroniony przed pęknięciem płytką w pobliżu strunnika.
Koncept gitary akustycznej narodził się w XIX wieku za sprawą grupy amerykańskich przemysłowców dążących do rozszerzenia typowego podejścia do gitary klasycznej. Pionierskie prace prowadzono w zakładach Martina w Pensylwanii. To w nich do instrumentu wdrożono belkowanie krzyżowe pod płytą wierzchnią.
Gitara akustyczna może mieć 6 lub 12 strun. Jej dźwięk jest czysty i łagodny bądź ostry. Barwa ostra powstaje przy strunniku, natomiast łagodna w pobliżu gryfu. Gitara akustyczna jest bardzo wrażliwa na drgania strun, za projekcję których odpowiada płyta rezonansowa. Bogactwo harmonicznych współbrzmień jest generowane za sprawą belek równoważących nacisk nawet 72,5 kg. Brzmienie płyty rezonansowej w dużej mierze zależy od rodzaju drewna, z którego ją zrobiono. W gitarach akustycznych tworzywem często są: drobnoziarnisty świerk, drzewo wiśniowe albo cedr.
Akustyczna odmiana gitary ma większe pudło rezonansowe i węższy gryf niż klasyczna. Węższa szyjka ułatwia grę akordową. Dzięki swej masywności może wytrzymać mocniejszy naciąg strun. Metalowe struny pozwalają na większą głośność niż w przypadku standardowej wersji instrumentu. To mit, że na gitarze akustycznej gra się trudniej. W rzeczywistości nie wymaga ona większej siły niż użytkowanie gitary klasycznej, ponieważ stalowe struny można zawiesić znacznie bliżej progów. Standardową gitarę akustyczną można rozszerzyć o wbudowany mikrofon lub przetwornik.
W 1927 roku muzycy George Beauchampai i John Dopyer w celu wzmocnienia dźwięku zwykłej gitary akustycznej stworzyli gitarę rezofoniczną, tzw. gitarę „Dobro”. Główną cechą odróżniającą ją od poprzedniczki jest obecność drgającej, metalowej membrany, pełniącej funkcję dodatkowego rezonatora.
Za szczególny rodzaj gitary akustycznej i elektro-akustycznej uważana jest arch top (znana też jako hollow body). Instrument chętnie wykorzystywany przez muzyków rockandrollowych, bluesowych i jazzowych ma grube pudło rezonansowe, wypukły spód z płytą wierzchnią oraz mostek, który nie musi być przymocowany do pudła (lecz przytrzymywany siłą nacisku strun). Otwory rezonansowe w hollow body są stylizowane na kształt litery „f”.
Za głównego konstruktora gitary jazzowej uważa się Orville’a Gibsona. Pod koniec XIX wieku jako pierwszy wytwarzał on mandoliny i gitary żłobione w jednym kawałku drewna, z wypukłym przodem. Gitara jazzowa zwykle ma 6 strun. W miarę upływu czasu została zmodyfikowana wizualnie oraz brzmieniowo. Instrument wzbogacono o charakterystyczne wycięcia i zastosowano przetworniki. Wycięcia ułatwiły dostęp do wyższych rejestrów, natomiast przetworniki wyczuwają bardzo szybkie ruchy strun, interpretują je i wysyłają sygnał do wzmacniacza. W latach międzywojennych, wzorując się na rodzinie instrumentów smyczkowych, zamiast okrągłego otworu rezonansowego zaczęto stosować „efy”. Na gitarze jazzowej zwykle gra się z użyciem kostki.
Gitary orkiestrowe dzielą się na dwie grupy: elektryczne – z przetwornikami przytwierdzonymi do pudła, i akustyczne, czasami wzmacniane przy użyciu ruchomego przetwornika.
Zwiększone natężenie dźwięku gitary akustycznej wynika z jej konstrukcji: dużej komory akustycznej połączonej z wypukłymi tyłem i stroną wierzchnią. Instrumenty produkowane masowo były wytwarzane z laminowanego klonu, z kolei w wyższych jakościowo wierzch żłobiono ze świerku, a tył gitary oraz jej boczne elementy wykonywano z klonu.
W międzywojniu wynaleziono przystawkę elektromagnetyczną zdolną do rejestracji drgań i przenoszenia sygnału do wzmacniacza. Nowość pojawiła się w tzw. latającej patelni – czyli metalowej gitarze hawajskiej. Było to skuteczne rozwiązanie dla muzyków borykających się z niewystarczającą głośnością instrumentu.
Na początku lat 30. XX wieku gitarę elektryczną wyposażoną w mikrofony wolframowe zaczęła sprzedawać firma Rickenbacker. Instrument miał lity korpus (który nie był rezonatorem) i przetworniki służące do konwersji drgań strun na sygnał elektryczny. Do grania były potrzebne głośniki i wzmacniacz. Za pełne wkroczenie elektrycznej gitary w świat muzyki uważa się 1936 rok na czele z firmą Gibson i 504 modelami ES150. Gitary elektryczne większą popularność zyskały dodatkowo 20 czy 30 lat później za sprawą pojawienia się na koncertach dużych zespołów rockowych.
W latach 50. na szerszą skalę zaczęto produkować gitarę elektryczną znaną dziś jako Fender Telecaster. Instrument w typie solid body dzięki elegancji zaklętej w prostocie i jakościowym parametrom technicznym odniósł wielki sukces. Z czasem uznano go za wzór.
Na korpusie wyrzeźbionym z deski (z jednym wycięciem i niezaokrąglonymi bokami) umieszczono części żelazne i przetworniki. Szyjkę z cukrowego klonu do korpusu mocują 4 wkręty. Struny przechodzą nad siodełkiem wprost do mechanizmu kolkowego. Dzięki temu, że struny przeprowadzone od tyłu opierają się na osobnych podstawkach, możliwe jest precyzyjne ustawienie i nastrojenie każdej z nich.
Różnicami w gitarze klasycznej (i akustycznej) a jej elektrycznej odmianie są głównie: dźwięk, węższy gryf i większe pudło rezonansowe. Liczba strun w podstawowych wersjach jest taka sama i wynosi 6. Zwiększona masywność gitary umożliwia utrzymanie mocniejszego naciągu strun stalowych. Elektryczne warianty instrumentu powstają m.in. z olchy i mahoniu.
Za pierwszego solistę grającego na gitarze elektrycznej uważany jest Charlie Christian.
Jeśli interesuje Cię pełna historia gitar elektrycznych, zapewne spodoba Ci się ten artykuł.
Oprócz 4 podstawowych typów gitar wyróżnia się paletę osobliwych chordofonów. Istnieją gitary mające więcej niż 6 strun. Rozszerzone wersje używane są zazwyczaj przez zawodowych gitarzystów, chcących poszerzyć możliwości swojego isntrumentu. Ze względu na budowę wyróżnić można też gitary łukowe, harfowe, z dwiema lub trzema szyjkami, a nawet podwójnymi otworami rezonansowymi.
Przykładem niestandardowego instrumentu jest gitara ośmiostrunowa, którą w Polsce na potrzeby festiwalu Warszawska Jesień opatentował muzyk Krzysztof Sadłowski. Konstruowane są także gitary dziesięciostrunowe (z 4 strunami basowymi). Większa skala ma umożliwić wierniejsze wykonywanie muzyki doby odrodzenia i baroku. Propagatorem takiego instrumentu był hiszpański gitarzysta Narciso Yepes. Spotykane są również gitary siedmio-, dziesięcio- i dwunastostrunowe.
Znacznym rozszerzeniem rynku gitar była gitara basowa, pod stworzenie której podwaliny położył w 1935 roku wynalazek (skrzypce basowe) opatentowany przez Paula Tutmarca. Choć pomysł żyje do dziś, konstrukcja nawet udoskonalona przez syna twórcy nie zyskała dużego rozgłosu. Popularność gitary basowej zaczęła rosnąć wraz z wprowadzeniem na rynek jej elektrycznej wersji, powstałej z inicjatywy Leo Fendera. Konstruktor postanowił odpowiedzieć na potrzeby muzyków domagających się szarpanego instrumentu niskotonowego będącego w stanie zastąpić nieporęczne kontrabasy zagłuszane przez dźwięk gitary.
O pomysłowości w kreowaniu gitar może świadczyć m.in. możliwość utworzenia ich z pudełka po cygarach. Tzw. cigar box gitar to prymitywny chordofon, w którym rolę pudła rezonansowego pełni drewniany pojemnik. Nietypowy instrument ma jedną, dwie, trzy lub cztery struny. Renesans cigar boxów zrodził się na wschodnim wybrzeżu USA.
Nietypową odmianą instrumentu jest też tzw. gitara wielogryfowa. Jej popularnym modelem jest Gibson EDS-1275. Jimmy Page z Led Zeppelin użył go przy wykonywaniu utworu „Stairway to heaven”. Miłośnicy gitarowych dźwięków nieco odmiennych od klasycznych mogą postawić również na gitarę barytonową.
Unikatowość gitary można wykreować także poprzez dostosowanie jej pod indywidualne zamówienie muzyka. W tym przypadku twórców – po uwzględnieniu parametrów technicznych – ogranicza jedynie wyobraźnia w zakresie rozmiaru, kształtu czy zdobienia instrumentu. Przykładami gitarowych indywiduów są np.: „gitara bez główki” z serii Steinbergera, gitara End of the Road czy gitary ekstremalne Elizabeth.
Dziś najpopularniejszymi producentami gitar są m.in.: Fender, Alvera, Yamaha, Ibanez czy Gibson. Ceny zwykłych instrumentów wahają się od kilkuset do kilku tys. zł.
